facebook twitter instagram google-plus pinterest linkedin search heart chat eye trending-up clock font keyboard_arrow_up
M. Tekin Koçkar Öğretim Görevlisi Eskişehir Osmangazi Üniversitesi
  1. Anasayfa >
  2. Dünyada Atçılık Uygulamaları >
  3. Atlı Gösteriler 1: Buffalo Bill Vahşi Batı Gösterisi (Buffalo Bill’s Wild West Show)
M. Tekin KOÇKAR
13 Dakika Okuma Süresi
+ -

Atlı Gösteriler 1: Buffalo Bill Vahşi Batı Gösterisi (Buffalo Bill’s Wild West Show)

1846 yılında Amerika Birleşik Devletleri, Iowa’da doğan William Frederick Cody 1867 yılında Amerika’da Batıya Göç sırasında Kansas – Pasifik Şirketi için izci, rehber ve avcı olarak çalışmaya başladı. Kızılderili savaşlarında görev aldı. Batı yolu Pony Expres ve Batı’ya giden Demiryollarının inşası sırasında koruma görevleri yaptı.

File:Buffalo bill wild west show c1899.jpg

Wild West Show’un ilk afişlerinden biri - 1899

Şirket için çalıştığı bu dönemde sayısız Buffalo (Bizon) avladı. Kaynaklarda avladığı toplam Buffalo sayısının 4.280 adet olduğu belirtilmektedir (Koçkar, 2007). Böylelikle Buffalo Bill takma adını ve iyi atıcı ünvanını kazandı. 1872 yılında da Kızılderili Savaşlarında gösterdiği cesaret ve başarı için Amerikan Meclisi tarafından Onur Madalyası ile ödüllendirilen 4 kişiden biri olmuştur.

William Cody’nin ünlü olmasını sağlayan en önemli etkenlerden birisi de maceralarının büyük bir abartıyla da olsa dizi yazılar halinde Ned Buntline ve Prentiss Ingraham tarafından yayınlanmasıdır [1].

Kızılderili savaşları sona erdikten sonra elde ettiği ününü ve ünvanını yatırım haline dönüştüren William Cody (Buffalo Bill), 1883 yılında Vahşi Batı (Wild West Show) gösterisini organize etti. İlk gösteriminin ardın büyük bir başarıya ulaşan Wild West Show için Illinois State Jurnal dergisinde yayınlanan bir yazıda “Çocuklarımız için çok önemli bir gösteri. Çünkü onlar yetişkin olduğunda her şey unutulan geçmişte kalacak” deniyordu. 1885 yılına gelindiğinde gösteri 10 milyon izleyiciye ve yıllık geliri de 100 bin dolara ulaşmıştı.

File:Pawnee bill wild west show c1905.jpg

General Custer’in ölümü sahnesi

Özellikle Amerika’nın doğusundaki eyaletlerde büyük izleyici sayılarına ulaşan gösteri doğuda insanlara batıyı tanıtmanın kolay bir yolunu bulmuştu. Wild West Shov’da Amerikalı yerleşimcilerin Amerikan Yerlileri’yle olan savaşların heyecanı ve tehlikeleri bir senaryo biçiminde canlı olarak anlatılmaktaydı. Bugün artık Amerikanın kültürel ve folklorik geçmişinin bir parçası olarak görülen bu savaşları ve yazar Ned Buntline’nin kendisi için yazdığı hikâyeleri konu alan Buffalo Bill, Batıya göç eden yerleşimcileri, onları kovalayan yerli Kızılderilileri canlandıran gerçek kovboylar ve gerçek yerlileri kullanarak gösterilerini hazırlıyordu.

Günümüzde dahi tüm dünyada Vahşi Batı dendiğinde William Cody’nin gösterilerinde yarattığı imaj akla gelmektedir. Gösterilerinde kullandığı keskin nişancılık, avlanma, atlı yarışlar, rodeo gösterileri tarih canlandırmaları eşliğinde sunulmaktaydı. Gösteriler 3 - 4 saat kadar sürmekteydi. [2]

Gösterinin komposizyonunda yer alan ve gerçek gibi görünen sahneler zamanla değişerek günümüze daha çok akrobasi ve illizyonun yer aldığı gösteriler biçimine dönüştürülmüştür.

sanpixlg

Wild West Show, San Francisco, 1902 [3]

Gösterilerde Homesteaders (yerleşimcilerin)’in çiftliklerini savunmasını, düz arazilerde tenteli arabaların geçişini, ya da Battle of the Little Bighorn - Little Bighorn Savaşı gibi daha belirgin olayları ele alıyordu. Gösterilerini kendisi sunan William Cody, “kötü adamların” (kanun kaçakları ya da yerlilerin) alçakça yaramazlıklarını abartırken, kendini ya da başkalarını kahramanlaştırarak teatral etkiyi arttırmak için, şiirsel bir anlatım dili kullanıyordu. “Tipik” olaylar şu eylemleri içeriyordu; Bizon Avı, Tren Soygunu, Yerli Savaşlarının canlandırması ve gösterinin her zaman final bölümünde yer alan yerlilerin yerleşimcilerin kamplarına saldırdığı, Buffalo Bill, Kovboylar ve Meksikalı Vaquerolar tarafından geri püskürtüldüğü sahne.

WW Show - London

Wild West Show, Londra - 1902

Şovda yer alan bir başka özel gösteri de “Custer’s Last Stand - Cluster’ın Son Direnişi” olarak bilinen Little Bighorn Savaşı’ydı. Bu olay, George Armstrong Custer’ı canlandıran Buck Taylor ile şovda gerçekleştirilen çok ünlü bir gösteri oldu. Bu savaşta, Custer ve tüm adamları hayatlarını kaybetmişlerdi. Gösteride Custer öldükten sonra, kahraman Buffalo Bill atını sahneye sürer ama geç kalmıştır. Yellow Hair (Yellowhand diye de bilinir) adlı Kızılderili Şefini öldürüp kafaderisini yüzerek Custer’ın intikamını alır ve “Custer için ilk kafaderisi - First Scalp for Custer” şarıkısı başlar. Bu canlandırma seyirci için heyecan vericidir ama aynı zamanda Buffalo Bill’in önemini vurgulamaktadır. Bill burada zamanında yetişseydi Custer ve adamları kurtulabilirdi mesajını vermektedir.

Miss-Annie-Oakley-peerless-wing-shot

Atış yarışmaları ve nişancılık gösterileri genel olarak programın bir parçasıydı. Tüfek ve tabanca kullanımında harika yetenekler sergileniyordu. Şovdaki insanların hemen hepsi iyi nişancıydı ama çoğu da bu konuda uzman kovboylardı. Buffalo Bill’in kendisi de muhteşem bir nişancıydı. Hareket eden bir atın sırtında tüfek atışında kimsenin onu geçemeyeceği söylenirdi. Diğer yıldız atıcılar ise Annie Oakley, Lillian Smith ve Seth Clover’dı. 

Şovda Buffalo Bill’in, kovboyların ve Meksikalı’ların avları da yer almaktaydı. Gösteri, sanki sınır bölgesindeymişler gibi sahnelenir ve dünyada kalan birkaç Buffalo sürüsünden biri de bu gösteriye eşlik ederdi. Wayne Swanson, “Why the West was Wild” adlı kitabında, “Kuzey Amerika ve Avrupa’dan, daha önce hiç bir buffalo görmemiş insanlar bir buffalo avının ortasında olmanın heyecanını yaşıyorlardı” diyerek gösterinin ilginçliğini dile getirmektedir.

File:Indian congress wild west show c1901.jpg

Kızılderililer Vahşi Batı Gösterilerisinde - 1901

Colonel Cody and Georgian Riders - 1892

Gürcü Biniciler ve Buffalo Bill - 1892

Seyircinin favorisi rodeo eğlenceleriydi. Rodeo gösterilerinde, Lee Martin gibi kovboylar vahşi atları yakalayıp binmeye çalışırlardı. Binilmeye ya da yakalanmaya çalışılan diğer vahşi hayvanlar, Katır, Buffalo, Teksas Öküzü, geyik, ayılar ve Amerikan geyiği Mus’tu. Bu gösterilerde yer alan belli başlı kovboylar arasında, Buck Taylor (İlk Kovboy Kral), Bronco Bill, James Lawson (Kementçi), Bill Bullock, Tim Clayton, Coyote Bill ve Bridle Bill yer almaktadır.

Vahşi Batı Şovu’nda yer alan bir başka eğlence türü de yarışlardı. Birçok farklı yarışlar düzenlenirdi, bunların arasında Meksikalılar, kovboylar ve kızılderililer arasında yapılan yarışlardı. Yerli ve yerli ponilerin kullanıldığı yarışlar arasında 100 yarda yarışı, eyersiz Yerli ponileri üstündeki Siyu çocukları arasında yarışlar, Meksika melezleri arasında yarışlar ve hatta Bayan biniciler arasında yarışlar yer almaktaydı.

WW Show - Sioux's 1907

Sioux’lar ve Buffalo Bill - 1907

Başlangıcından itibaren gösterilerini ilginç hale getirmeye çalışan Buffalo Bill, dünyanın başka kültürlerinde atla hünerler gösteren yetenekli insanları gösterilerinde kullanıyordu. Bunların arasında Meksikalı Çobanlar (Vaquero), Boer’ler (Hollanda asıllı Güney Afrikalı atlı çobanlar), Gaucho’lar (Arjantin’li Sığır Çobanları), Japon Samuraylar ve Kafkasyalı Gürcü akrobat Biniciler (Cigit) bulunmaktaydı.


LukaChkhartishviliNikoSurguladzeKotiaZhordaniaKostaChkhartishviliMarkozJgentiAlexanderKalavaladzeLeoNakuadzeTeimu

Luka Chkhartishvili ve Gürcü Biniciler - 1901

Wild West gösteri organizatörleri başlangıçta binicilerin kökenlerini pek önemsememişlerdi. Özellikle Amerika’daki gazete ve dergilerdeki yazılarda onları Rus Kazakları, Rus Kafkas Kazakları ve Kafkas Yahudileri olarak tanımladılar. Thomas Oliver ve diğer organizatörlerin, binicilerin Lord Byron’ın “Mazepa”sında, Kazak ailesinin geldiği Rus Kafkaslarının güney bölgesinden geldiklerini açıklayarak, medyadaki bu ilk gizemi yaratmaktan sorumlu olduğunu belirtmekte yarar var. Biniciler bile cesaret madalyası aldıklarını söyleyerek övündüler ama bu tabii ki doğru değildi. Başka gazeteler daha da ileri gittiler. Örneğin The Hutchinson Leader imzasıyla 24 Temmuz 1908 de bir makale yayınlandı. Leader makalesinde: “Kazaklar gerçekti, Sezar’ın ordusundan çıkıp geldiler. Onlar, harika biniciler ve cesur savaşçılar, aynı zamanda da vahşi ve acımasızlar. İki yıl önce St. Petersburg caddelerinde erkek, kadın ve çocuklardan oluşan kalabalığa karşı görevlendirilen alayın üyeleriydiler ve bin kişiyi vurdular, kılıçtan geçirdiler ve öldürdüler” diye yazmıştı. 

Hiç kuşkusuz ki bu tür hikâyeler Gürcü binicilerin halkın gözünde popüler kahramanlar olmasına yardımcı olmuştur (Koçkar, 2007).

Bazı gazeteler Gürcülerin atlarını da beraberinde Amerika’ya getirdiklerini yazmıştı. 31 Mayıs 1892 tarihli London Start’ta Gürcülerin, Gürcü atları kullandığı belirtilerek “Binicilerin en önemli hünerleri at sırtındaki numaralardan oluştuğu söyleniyor. Bu alanda neler yapabildiklerini görmek için sabırsızlanıyorum. Henüz onları deneyemiyoruz çünkü sırım gibi küçük atlarının uzun yolculuktan sonra dinlenmesi gerekiyor” deniyordu.

Bunun, gazetelerin gösteriye ilgiyi arttırmak için başvurdukları bir yol olduğunu söylemek gerekir. Çünkü o yıllarda Atlantik Okyanusu’ndan atların nakledilmesi çok pahalı bir yoldu ve at başına yaklaşık 350 Amerikan Dolarına mal oluyordu. Bir diğer sakınca ise denizaşırı ülkeler için hayvan nakillerine uygulanan karantina yasalarıydı ve bu tür bir ulaştırma mümkün görünmüyordu.

first

Gürcü binicilerin at üstündeki hünerleri - 1901

Gerçekte ise Avrupa’da yapılan gösteriler bittikten sonra atlar satıldı. Gürcüler ise eyer ve diğer binicilik malzemelerini yanlarına alarak Amerika’ya ulaştılar. Gazetelerin bazıları Gürcülerin ilginç eyerlerine dikkat çekmişti: “Dikkati çeken bir başka şey de Kazak eyeri. En önemli özelliği, yanlardan görünen, iki ince yastık, önden ve arkadan, ekmek somunlarını andırıyor. Daha iyi incelendiğinde bu yastıklardan 4 tane var. Kazaklar üzengilerin üzerinde bacaklarının önünde ve arkasında bulunan iki ya da üç yastıkla ayağa kalkıyorlar. Bu yastıklar at kılıyla doldurulmuştu. Prens Luka’ya “Neden kazaklar bu eyeri kullanıyor?” diye sorulduğunda sadece omuzlarını silkti. Kesin olarak söyleyebildiği tek şey, Kafkas yerlilerinin bu tarz eyeri insan hafızasının hatırlayabildiğinden bu yana kullandığıydı”.

West Wild gösterileri aynı zamanda hepsi birer mükemmel dansçı da olan Gürcü binicilerin yerel dans ve müzikleri ile başlıyordu. Dansların lirik ve coşkulu ritmi yine o dönem gazetelerinin en fazla üzerinde durdukları konulardan biriydi.

9 Nisan 1893’te yayınlanan The Philadelphia Inquirer; “O müthiş danslarının ardından eyerlerinin üstünde ayağa kalktılar, ellerinin üstüne kalktılar ve atlar çılgınca koştururken ayaklarıyla havaya tekmeler attılar. Yüzleri atların kuyruğuna dönük halde eyerlerin üstünde durdular ve ağızlarında taşıdıkları bir mendili yakalamak için birbirlerini kovaladılar...”. “Eyerin üstünde dikilmek onlar için çocuk oyuncağı. Dün hepsi at sırtında başlarının üstünde durarak çılgın gibi at bindiler”. 

(The Philadelphia Pres, 3 Mayıs 1904): “Eğer izleyici, kazak Prens Luca’yı yaptığı dansların ardından kılıcıyla, eyerinin üstünde dikilirken seyrederse, hayrete düşer, o kadar uzman ki, Ünlü aktör Remington şöyle ifade etti, “Hiçbir kazak intihar edemez, tabii yerde değilse” 

(Nashville American, 7 Ekim 1897): “Bizim kovboylarımız evrensel olarak, atçılık uzmanlığının en iyi temsilcileri, ama ünlü Kazaklar danslarıyla binicilikleriyle onların en yakın rakipleri”.

buffalobill8

Wild West Show - 1903

William Cody (Buffalo Bill), 20 Nisan 1902 tarihli New York Daily Tribune gazetesine verdiği demeçte; “Onlar mükemmel dansçı ve binicidir. At üstünden düşseler bile hemen binebilirler” diyordu. Batı tarihi araştırmacısı Dee Brown; “Rodeo’ya dansla numaralar yaparak at binme biçimi, ithal edilmiş bir gurup gözüpek Kazak sayesinde geldi. Dörtnala giden atları üstünde Kazakların yaptığı numaralardan etkilenen Batılı kovboylar, kısa zamanda Amerikan rodeosuna çeşitlemeler kattılar”. 

Gürcü Biniciler Buffalo Bill Wild West Show için New York'da, 1908

Buffalo Bill’in Vahşi Batı gösterisi, 30 yıl boyunca, meydanlarda dev kalabalıklara gösteri yaparak Amerika Birleşik Devletleri ve Avrupa’yı dolaştı. Vahşi Batı gösterisini izlemek, çoğunlukla yaşayan popüler Western tarihine bir giriş yapmak gibiydi. Sahnede sergilenen mizansen ve anlatımlar, “Deadwood Stage Coach’a Saldırı”, “Göçmenlerin Barınaklarına Saldırı”, “Büyük Direniş”, “Union Pasific’in Haydut Avcıları”, “Göçmen Trenine Saldırı” vb. gibi ünlü olayların dramatik canlandırmalarıydı (Koçkar, 2007).

Günümüzde Buffalo Bill Wild West Show adıyla ya da benzer içerikli gösteriler birçok atlı sirk topluluğunda en önemli yeri almaktadır.

bbww07

Buffalo Bill’s Wild West Show, Teksas, ABD – 2009



KAYNAKLAR

KOÇKAR, M. Tekin. Doğu Avrupa Dağlarından Vahşi Batıya, Kafkasya’nın Atlı Dansçıları, Folklor Halkbilim Dergisi, Folklor Kurumu Yayını, Cilt: 7, Sayı: 66, ss. 7 – 14, İstanbul, 2007.


[1]http://xroads.virginia.edu

[2]http://en.wikipedia.org/wiki/Wild_West_Show 

[3]http://xroads.virginia.edu/~hyper/hns/buffalobill/home.html